ارث حمل (حقوق خصوصی)ارث حمل از اصطلاحات علم حقوق بوده و درباره ارث بردن بچه در شکم مادر می‌گویند. حمل وقتی ارث می‌برد که نطفه جنین در زمان فوت مورّث منعقد شده و نیز زنده متولد شود، اگرچه فوراً پس از تولد بمیرد. برای تأمین سهم‌الارث جنین دو راه‌کار وجود دارد: عدم تقسیم ارث تا زمان تولد در صورت ممانعت از ارث بردن دیگران و تقسیم ارث و کنارگذاشتن سهم دو پسر از همان طبقه در صورت عدم ممانعت. اداره کننده ارث جنین یا ولی و وصی منتخب از سوی پدر و یا جد پدری و یا امینی که دادگاه برای این کار مشخص کرده است. ۱ - واژهشناسیارث در لغت به معنای انتقال غیر قراردادی چیزی، از شخص به دیگری است [۱]
راغب اصفهانی، حسین بن محمد، المفردات فی قریب القرآن، تحقیق صفوان عدنان داوودی، ص۵۱۸، چاپ بیروت، دارالعلم، الدارالشامیه، ۱۴۱۲ قمری، چاپ اول،.
و همچنین به معنای بقیه و باقیمانده چیزی نیز می‌باشد. [۲]
سیّاح، احمد، فرهنگ جامع عربی-فارسی، ج۱، ص۲۰، تهران، کتاب فروشی اسلام، ۱۳۵۴، چاپ هشتم.
در اصطلاح حقوقی مقصود از آن، انتقال مالکیت اموال میت، پس از فوت به ورّاث او می‌باشد. [۳]
شهیدی، مهدی، ارث، ص۱۵، تهران، انتشارات مجد، ۱۳۸۵، چاپ ششم.
قانون‌گذار در کلام خود کسی را که ارث می‌برد وارث، و متوفی را مورّث، و اموال و دارایی متوفی در حین فوت وی را، ترکه می‌نامد. [۴]
امامی، سیدحسن، حقوق مدنی، ج۳، ص۱۶۹، تهران، انتشارات کتاب‌فروشی اسلامیه، ۱۳۷۶، چاپ سیزدهم.
حمل در لغت به معنای بچه‌ای است که در شکم مادر باشد. [۵]
سیّاح، احمد، فرهنگ جامع عربی-فارسی، ج۱، ص۲۹۷، تهران، کتاب فروشی اسلام، ۱۳۵۴، چاپ هشتم.
قانون‌گذار در قانون مدنی بار‌ها از این کلمه استفاده کرده است، لیکن غالب حقوق‌دانان معاصر در کلام خود، بجای حمل، از کلمه جنین، که مترادف آن می‌باشد، [۶]
سیّاح، احمد، فرهنگ جامع عربی-فارسی، ج۱، ص۲۱۰، تهران، کتاب فروشی اسلام، ۱۳۵۴، چاپ هشتم.
استفاده می‌کنند. به حکم ماده ۹۵۷ قانون مدنی، جنین به شرط اینکه زنده متولد شود، از حقوق مدنی برخوردار می‌گردد. بنابراین می‌توان گفت جنین نیز دارای نوعی شخصیت است و می‌تواند صاحب حق باشد. مهم‌ترین این حقوق عبارت‌اند از: حق حیات، حق ارث بردن، حق هدیه گرفتن و این حق که مالی به نفع جنین وقف یا وصیت شود. [۷]
صفایی، سیدحسن، قاسم زاده، سید مرتضی، حقوق مدنی اشخاص و محجورین، ص۳۹-۵۱، تهران، انتشارات سمت، ۱۳۸۲، چاپ نهم.
۲ - شرایط ارث بردن حملاز دیدگاه قانون مدنی برای اینکه جنین از اموال متوفی ارث ببرد، وجود ۲ شرط ضروری است: ۱) نطفه جنین در زمان فوت مورّث منعقد بوده باشد. [۸]
شهیدی، مهدی، ارث، ص۴۷، تهران، انتشارات مجد، ۱۳۸۵، چاپ ششم.
چراکه اگر تاریخ انعقاد نطفه، پس از مرگ مورّث باشد می‌توان گفت جنین در زمان مرگ وی، موجود نبوده است. [۹]
کاتوزیان، ناصر، دوره مقدماتی حقوق مدنی درسهایی از شفعه، وصیت و ارث، ص۲۱۷، تهران، نشر میزان، ۱۳۸۶، چاپ نهم.
به استناد ماده ۸۷۷ ق. م در صورتی که در وجود این شرط، بین ورثه اختلافی پیدا شود، امارات قانونی که برای اثبات نسب مقرر است ملاک عمل خواهد بود. بدین توضیح که، ارث بردن جنین مشروط بر این است که، فاصله زمانی بین مرگ مورّث و تولد نوزاد بیش از ۱۰ ماه نباشد. قانون‌گذار این امارات را در مواد ۱۱۵۸ و ۱۱۵۹ ق. م ذکر کرده است.۲) جنین زنده متولد شود، اگرچه فوراً پس از تولد بمیرد. [۱۰]
شهیدی، مهدی، ارث، ص۴۸، تهران، انتشارات مجد، ۱۳۸۵، چاپ ششم.
(م ۸۷۵ ق. م)به استناد ماده‌ی ۸۷۶ ق. م اگر هنگام به‌دنیا آمدن نوزاد، در زنده متولد شدن آن شک شود؛ یعنی ندانیم که جنین، مرده به‌دنیا آمده یا اینکه زنده به دنیا آمده و لحظه‌ای بعد، مرده است و دلیلی هم برای اثبات این امر وجود نداشته باشد، مساله ارث بردن وی منتفی خواهد بود. [۱۱]
جعفری لنگرودی، محمدجعفر، دوره حقوق مدنی ارث، ج۱، ص۶۵، تهران، کتابخانه گنج دانش، ۱۳۷۱، چاپ سوم.
مقصود از دلایل یاد شده، اماره‌های پزشکی و مفاد شهادت پرستار و سایر گواهان است. لازم به ذکر است که، گریه کردن و حرکت نمودن جنین در زمان ولادت از نشانه‌های ظاهری حیات او است، ولی اظهار نظر نهایی در این مورد، به عهده پزشک کارشناس می‌باشد. [۱۲]
کاتوزیان، ناصر، دوره مقدماتی حقوق مدنی درسهایی از شفعه، وصیت و ارث، ص۲۲۰-۲۲۱، تهران، نشر میزان، ۱۳۸۶، چاپ نهم.
۳ - تامین ارث حملبه حکم ماده ۸۷۸ ق. م برای اینکه سهم‌الارث جنین حفظ شود و حقوق وی ضایع نگردد دو راه‌کار متصور است: ۱) اگر جنین با زنده متولد شدن خود مانع از ارث بردن تمام یا بعضی از ورثه شود، ترکه تا زمان تولد وی تقسیم نخواهد شد. [۱۳]
امامی، سیدحسن، حقوق مدنی، ج۳، ص۱۹۲، تهران، انتشارات کتاب‌فروشی اسلامیه، ۱۳۷۶، چاپ سیزدهم.
بعنوان مثال اگر بازماندگان متوفی، برادر و خواهر او باشند، و همسر میت، باردار باشد، این جنین که فرزند متوفی محسوب می‌شود، در صورت زنده متولد شدن، مانع از ارث بردن برادر و خواهر میت خواهد شد. [۱۴]
شهیدی، مهدی، ارث، ص۵۰، تهران، انتشارات مجد، ۱۳۸۵، چاپ ششم.
همان‌طوری که گفته شد در چنین موردی، تقسیم ترکه تا زمان تولد جنین به تعویق خواهد افتاد.۲) اگر جنین مانع ارث بردن هیچ یک از سایر ورثه نباشد و آن‌ها بخواهند ترکه را تقسیم کنند، باید برای جنین، سهمی که مساوی سهم دو پسر از همان طبقه باشد کنار گذارند و بقیه را بین خود تقسیم کنند. [۱۵]
شهیدی، مهدی، ارث، ص۵۱، تهران، انتشارات مجد، ۱۳۸۵، چاپ ششم.
البته این تقسیم تا زمانی که وضعیت جنین معلوم شود معتبر است. [۱۶]
امامی، سیدحسن، حقوق مدنی، ج۳، ص۱۹۲-۱۹۳، تهران، انتشارات کتاب‌فروشی اسلامیه، ۱۳۷۶، چاپ سیزدهم.
لیکن مساله قابل تامل در این مورد، یافتن پاسخی مناسب برای این پرسش است که، آیا امروزه که با پیشرفت علم و امکان سونوگرافی از رحم زن، می‌توان تعداد و جنس جنین را دقیقاً مشخص نمود، باز هم کنار گذاردن حصّه دو پسر به منظور تامین سهم‌الارث جنین، که ناظر بر موارد غالب است، لازم‌الرعایه می‌باشد؟ به نظر می‌رسد که اتخاذ تصمیم در این مورد به عهده رویه قضایی است ولی به اختصار می‌توان گفت، همین که واقعیت آشکار شود، حکم ماده ۸۷۸ ق. م مبنای خود را که ناظر بر مورد غالب است، از دست می‌دهد. [۱۷]
کاتوزیان، ناصر، دوره مقدماتی حقوق مدنی درسهایی از شفعه، وصیت و ارث، ص۲۲۷، تهران، نشر میزان، ۱۳۸۶، چاپ نهم.
۴ - اداره سهم‌الارث جنیناداره سهم‌الارث جنین به عهده ولی یا وصی منصوب از جانب پدر و جد پدری خواهد بود. اگر جنین فاقد ولی یا وصی باشد، دادگاه صالح برای اداره سهم‌الارث او، امین معین می‌کند. (م ۱۰۳ قانون امور حسبی) البته به استناد ماده‌ی ۱۲۰ ق. ا. ح، سمت امینی که برای حفظ اموال جنین معین شده است، پس از تولد طفل زائل می‌شود. ۵ - پانویس
۶ - منبعسایت پژوهه، برگرفته از مقاله «ارث حمل»، تاریخ بازیابی ۱۳۹۸/۱۲/۲۹. |